W jaki sposób dziedziczy się chorobę Fabry’ego?
Geny to niewielkie pakiety informacji przechowywane w każdej komórce organizmu. Tworzą one kod z instrukcjami dla komórek – przypomina to trochę program komputerowy dla organizmu. To, czy dana osoba choruje na chorobę Fabry’ego czy też nie, zależy od genów, jakie otrzymała od swoich rodziców.
Jak można zachorować na chorobe Fabrego?
U osób z chorobą Fabry’ego gen odpowiedzialny za wytwarzanie enzymu alfa-GAL jest wadliwy, co sprawia, że wytwarzana jest niedostateczna ilość alfa-GAL. Enzym ten w ogóle nie jest produkowany, bądź wytwarzany nie działa prawidłowo. Jak wyjaśniono w części „Co jest przyczyną choroby Fabry’ego?”, prowadzi to do nagromadzenia substancji o nazwie globotriaozyloceramid (GL-3) w różnych częściach ciała, co powoduje problemy zdrowotne, które mogą występować w przebiegu choroby Fabry’ego [więcej informacji można znaleźć na stronie „Wprowadzenie” w części „Co jest przyczyną choroby Fabry’ego?”]. Osoba z chorobą Fabry’ego nie może zrobić nic, co mogłoby wyeliminować jej przyczynę; choroba ta spowodowana jest nieprawidłowym „genem kodującym alfa-GAL” odziedziczonym od rodziców. Rodzice również nie mają wpływu na przekazywanie genu.
Każdy gen w organizmie człowieka występuje w parze. To, czy dana osoba choruje na chorobę Fabry’ego, zależy od genów, jakie otrzymała od swoich rodziców.
Wszystkie geny w organizmie są zawarte w małych strukturach nazywanych „chromosomami”, które występują w każdej komórce. Każda ludzka komórka zawiera 23 pary chromosomów (co daje łącznie 46 chromosomów). Jeden chromosom z każdej pary pochodzi od matki i jeden od ojca. Jedna z tych 23 par chromosomów określa naszą płeć. Są one określane jako „chromosomy płci”. Występują dwa typy tych chromosomów: X i Y. Kobiety posiadają dwa chromosomy X w każdej komórce (co często zapisuje się jako XX). Mężczyźni posiadają jeden chromosom X i jeden chromosom Y (co często zapisuje się jako XY). Oprócz genów definiujących naszą płeć na chromosomach X i Y występują inne geny, które stanowią kod dla wielu innych cech. Na przykład istnieje gen, który reguluje proces krzepnięcia krwi, i gen, który jest odpowiedzialny za prawidłowe widzenie barw.
Gen odpowiedzialny za wytwarzanie enzymu alfa-GAL występuje na chromosomie X. Z tego powodu chorobę Fabry’ego określa się jako chorobę genetyczną sprzężoną z chromosomem X. Gen ten nie występuje nigdy na chromosomie Y.
Ponieważ gen kodujący enzym alfa-GAL występuje na chromosomie X, choroba Fabry’ego objawia się inaczej u mężczyzn niż u kobiet. Mężczyźni z chorobą Fabry’ego zawsze mają wadliwy gen alfa-GAL, gdyż występuje u nich tylko jeden chromosom X. Oznacza to, że u mężczyzn z chorobą Fabry’ego stwierdza się zazwyczaj niedobór lub brak aktywnego enzymu alfa-GAL. Kobiety mają dwa chromosomy X, co oznacza, że w przypadku występowania choroby Fabry’ego zazwyczaj jeden chromosom ma wadliwy gen, a drugi chromosom ma prawidłowo funkcjonujący gen. W komórkach organizmu kobiety jeden z chromosomów X zostaje wyłączony w procesie nazywanym inaktywacją chromosomu X. Proces ten ma charakter przypadkowy i zachodzi w każdej komórce. Ponieważ jest to proces przypadkowy, u niektórych kobiet z wadliwym genem większość komórek inaktywuje prawidłowo funkcjonującą kopię, u innych kobiet większość komórek inaktywuje wadliwą kopię, a jeszcze u innych kobiet mniej więcej taka sama ilość komórek inaktywuje wadliwą kopię, co prawidłowo funkcjonującą kopię. Z powodu tej zmienności objawy, nasilenie objawów i wiek pacjentki w momencie ich wystąpienia mogą znacznie się różnić u kobiet, lecz mogą mieć równie ciężki przebieg, co u mężczyzn.1
Możliwości dziedziczenia, gdy osoba z chorobą Fabry’ego ma dzieci
Mężczyźni z wadliwym genem przekazują go wszystkim swoim córkom i żadnemu ze swoich synów.
* Chorego ojca definiuje się jako hemizygotę z wadliwym genem/mutacją, a chorą kobietę jako heterozygotę z wadliwym genem.
Gdy choroba Fabry’ego występuje u ojca
Mężczyzna przekazuje chromosom X z wadliwym genem swoim córkom i chromosom Y swoim synom. Gdy u mężczyzny występuje nieprawidłowy gen choroby Fabry’ego, chory przekazuje wadliwy gen kodujący alfa-GAL zlokalizowany na chromosomie X wszystkim swoim córkom, co oznacza, że również będą one miały nieprawidłowy chromosom X. Chory nie przekazuje nieprawidłowego chromosomu X swoim synom (ponieważ przekazuje im tylko chromosom Y, a matka przekazuje im zazwyczaj prawidłowy chromosom X).
W przypadku kobiet z wadliwym genem prawdopodobieństwo przekazania go w każdej ciąży wynosi 50%.
* Chorego mężczyznę definiuje się jako hemizygotę z wadliwym genem/mutacją, a chorą kobietę jako heterozygotę z wadliwym genem.
Gdy choroba Fabry’ego występuje u matki
Kobieta przekazuje jeden ze swoich chromosomów X zarówno swoim synom, jak i córkom. Jeżeli kobieta choruje na chorobę Fabry’ego, wadliwy gen kodujący alfa-GAL występuje zazwyczaj tylko na jednym z jej dwóch chromosomów X. Oznacza to, że prawdopodobieństwo przekazania przez chorą nieprawidłowego chromosomu jej synom lub córkom wynosi 50% (w przypadku każdej ciąży). Jeżeli nieprawidłowy chromosom zostanie przekazany dzieciom, każde z nich (syn lub córka) będzie chorowało na chorobę Fabry’ego.
W punkcie dotyczącym badań wykonywanym u rodziny pacjenta wyjaśniono, że schemat dziedziczenia może być pomocny w rozpoznawaniu choroby u innych członków rodziny, u których mogła rozwinąć się choroba Fabry’ego.
Piśmiennictwo
- Germain DP. Fabry disease. Orphanet J Rare Dis 2010;5:30.